حدود یک ماه از اعتراضات آبان گذشته است اما همچنان منابع رسمی، آمار و اطلاعات موثقی از تعداد قربانیان این اتفاقات اعلام نکرده‌اند. درواقع هنوز رسانه‌های کشور، به‌عنوان منابع اطلاع‌رسانی، نتوانسته‌اند به این پرسش افکارعمومی پاسخ دهند که تعداد قربانیان، بازداشت‌شدگان و مجروحان و خسارات وارده در جریان حوادث آبان ماه چقدر بوده است؟
حالا اما درحالی‌که استانداران خوزستان و کرمانشاه به ایرناپلاس خبر دادند آمار قربانیان این حوادث در روزهای آینده اعلام می‌شود، ناگهان خبرگزاری رویترز گزارشی منتشر و به نقل از سه مقام ناشناس در وزارت کشور ادعا کرد که حدود ۱۵۰۰ نفر کشته شده‌اند که شامل ۱۷ نوجوان و حدود ۴۰۰ زن و همچنین برخی نیروهای امنیتی است.
این درحالی است که یک هفته پیش، سازمان عفو بین‌الملل تعداد کشته‌شدگان ۳۰۴ نفر اعلام و وزارت خارجه آمریکا نیز در گزارش خود به رقم چند صد نفر اشاره کرده بود. بنابراین آماری که خبرگزاری رویترز منتشر کرده با اطلاعاتی که از سوی دیگر منابع خارجی هم اعلام شده است، اختلاف فاحشی دارد. البته ادعای این خبرگزاری، از سوی مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی شورای عالی امنیت ملی تکذیب شد. همچنین قبل از این، دادستان کل کشور آمار رسانه‌ها و نهادهای خارجی را از تعداد کشته‌های ناآرامی‌های آبان نادرست خوانده بود و دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضاییه نیز اظهار کرده بود بسیاری از مردم بی‌گناه در این شلوغی‌ها و آشوب‌ها مظلوم واقع و کشته‌شده‌اند.
داستان جلسه بیت رهبری، یادآور سناریوهای آمدنیوز
در گزارش رویترز به هیچ منبع مشخصی اشاره نشده و تنها مدعای خبر، نقل از منابع مجهولی در وزارت کشور است که نخواسته‌اند نامشان فاش شود. اما بخش انتهایی که به نقل از سه منبع "نزدیک به حلقه اطرافیان رهبری" آمده و روایت یک جلسه در بیت رهبری است، یادآور داستان‌سرایی‌های کانال آمدنیوز است؛ اما مشخص نیست چرا این خبرگزاری، رویه‌ای شبیه آمدنیوز برگزیده است.
این رسانه مدعی حرفه‌ای بودن، پیش از این نیز همواره موضع خود به جمهوری اسلامی را نشان داده بود، اما قبلا سعی می‌کرد حداقل‌های حرفه‌ای را در انتشار اخبار رعایت کند، اما حالا چنان خود را در میانه جنگ روانی علیه جمهوری اسلامی وارد می‌کند که بی‌اعتنا به ضرورت‌های راستی‌آزمایی و اعتبارسنجی منابع احتمالی خود، در غیاب افرادی چون روح‌الله زم، رسالت آمدنیوزی برای خود قائل می‌شود.
این احتمال وجود دارد که برخی منابع داخلی با ارائه اخبار کذب به رویترز، به دنبال آن بوده‌اند، از سویی اعداد و ارقام قربانیان را بزرگتر از حد معمول نشان دهند و از سوی دیگر، اعداد اعلامی داخلی را از قبل محل تردید قرار دهند.
چندی پیش محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در جلسه‌ای با اعضای اتاق بازرگانی گفت: «رویترز روزانه ۵۰ خبر دروغ درباره اقتصاد ایران منتشر می‌کند. گروه مشخصی در دنیا توسط یکی از کشورهای همسایه ما حمایت مالی می‌شوند تا این تصویر را ایجاد کنند که کشورهای دیگر در حال خروج از ایران‌اند.»
سابقه استفاده رویترز از دروغ بزرگ
برخی انتشار خبر رویترز درباره کشته‌شدگان حوادث آبان ماه را در ادامه عملیات روانی رسانه‌های خارجی علیه ایران و استفاده از «تاکتیک دروغ بزرگ» می‌دانند. تاکتیک دروغ بزرگ که سابقه آن به هیتلر و معاون او گوبلز می‌رسد، بر این مبنا استوار است که دروغ باید چنان بزرگ باشد که کسی به خود تردید راه ندهد. در عملیات فریب با استراتژی دروغ بزرگ، کوشش می‌شود مخاطب مورد نظر به سمت یک فضای روانی متفاوت با واقعیت سوق داده شود.
بر اساس یک پژوهش با عنوان «ارزیابی استراتژی‌های تدوین و ارسال پیام‌های ارتباطی» که محتوای اخبار خبرگزاری رویترز درباره ایران را در سه‌ماهه سوم سال ۹۲ تحلیل و بررسی کرده، در ۵۸ درصد مطالب این خبرگزاری از جنگ روانی استفاده شده است. این تحقیق هم‌زمان با ماجرای پرونده هسته‌ای ایران و تحریم‌ها بود که جنگ روانی شدیدی علیه ایران شکل‌گرفته بود.
تکنیک دروغ بزرگ از جمله مواردی است که تنها در موارد معدودی می‌توان از آن استفاده کرد؛ چراکه دروغ‌پردازی مکرر، کارکرد این استراتژی را خنثی می‌کند. بر اساس پژوهش یاد شده، تاکتیک دروغ بزرگ در سه‌ماهه سوم سال ۹۲ تنها در ۶ مورد از مطالب رویترز به‌کاررفته، درحالی‌که از تاکتیک تکرار ۱۹۵ بار استفاده شده است.
سابقه خبرگزاری رویترز در انتشار اخبار دروغین با استفاده از منابع آگاه!
البته این نخستین بار نیست که خبرگزاری رویترز دست به چنین اقدام و دروغ‌پراکنی می‌زند. چراکه در دو سال گذشته این خبرگزاری، حداقل ۹ خبر دروغین یا تحریف شده درباره ایران منتشر کرده است.
گزارش نهایی دبیرکل سازمان ملل مبنی بر تأیید عدم نقش ایران در حادثه آرامکو نیز بار دیگر خط بطلانی بود بر اخبار کذبی که این خبرگزاری علیه ایران منتشر کرده بود. چندی پیش این خبرگزاری طی گزارشی مدعی شد «چهار ماه قبل از اینکه با فوجی از پهپادها و موشک‌ها به بزرگ‌ترین تأسیسات نفتی جهان در عربستان حمله شود، مقام‌های امنیتی ایران در یک مجتمع امنیتی نفوذناپذیر در تهران دور هم جمع شده بودند.» البته این خبرگزاری در گزارش خود، منابعش را مشخصاً اعلام نکرده و به طرح «چهار منبع آگاه» اکتفا کرده بود، اما در بخش‌هایی از این گزارش، « مجازات ایالات متحده به دلیل خروج از برجام» را انگیزه ایران برای این کار عنوان کرد.
علاوه بر این در بخش‌های دیگر آن مدعی شد یکی از فرماندهان سپاه پاسداران در این جلسه گفته است «زمان آن است که شمشیرها را از نیام بیرون بکشیم و به آن‌ها درس عبرت دهیم». نویسنده این گزارش همچنین مدعی شده است «دست‌کم در پنج جلسه جزئیات کاملاً مورد بحث و تبادل‌نظر قرار گرفت و تصویب قطعی طرح در اوایل ماه سپتامبر انجام شد» و چهره‌هایی چون «سردار رحیم صفوی، مشاور نظامی رهبر انقلاب، سرلشکر حسین سلامی، فرمانده سپاه و یکی از معاونان فرمانده سپاه قدس» در این جلسات حضور داشتند. علاوه براین، بنا به اظهارات یک مقام آگاه در این گزارش، «محل پرتاب موشک‌ها پایگاه هوایی اهواز در جنوب ایران بود. موشک‌ها و پهپادها به‌جای پرواز مستقیم از ایران به سمت عربستان سعودی از طریق خلیج‌فارس، مسیرهای مختلف و متفاوتی را برای رسیدن به تأسیسات نفتی طی کردند که این بخشی از تلاش ایران برای پنهان نگه‌داشتن دخالت خود بود.» نویسنده اظهارنظر مقام‌های آمریکایی را نیز گواهی بر صحت اطلاعات خود به کار بسته است. در پایان این گزارش نیز این ادعا مطرح‌شده است که «ایران برنامه‌ریزی برای اقدامات را در دست بررسی دارد.»
تیرماه سال جاری این خبرگزاری با انتشار مطلبی مدعی شد اروپایی‌ها در پاسخ به گام دوم ایران در کاهش تعهدات برجامی، مکانیسم حل اختلاف موسوم به «مکانیسم ماشه» را فعال کرده‌اند؛ اما کمتر از چند ساعت ضمن انتشار تکذیبیه، آن را این‌گونه اصلاح کرد که «اروپایی‌ها خواستار نشست فوری طرف‌های توافق هسته‌ای ایران شدند.» حتی در خبر دیگری نوشت «قدرت‌های اروپایی فرآیند حل اختلاف موجود در برجام (موسوم به مکانیسم ماشه) را فعال نکرده‌اند.»
تیرماه سال گذشته نیز رویترز اعلام کرد شرکت فرانسوی CMA CGM بنا دارد در پی وضع تحریم‌های جدید دولت ترامپ علیه ایران همکاری خود را با این کشور قطع کند. اما کمتر از چند روز اکانت توئیتری سفارت کره جنوبی در ایران در واکنش به این خبر نوشت «سفارت جمهوری کره هرگونه ادعا مبنی بر عدم بارگیری نفت و میعانات گازی ایران در ماه جولای را رد می‌کند.»
از دیگر خبرهای دروغین این رسانه درباره ایران، می‌توان به خبر لغو سفر شینزوآبه به ایران و مرتبط کردنش با افزایش تحریم‌های آمریکا علیه ایران و خروج آمریکا از برجام، افزایش تولید نفت از سوی عربستان، اخبار تحریف‌شده از اظهارات رئیس‌جمهوری و مسئولان ایران درباره بستن تنگه هرمز و گلایه‌های چین از ایران و تأکید بر احتمال جنگ در خاورمیانه و بی‌اثر شدن برجام اشاره کرد. موضوعاتی که واکنش محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران را در آن زمان برانگیخت که پیش‌تر به آن اشاره شد.
ضعف نظام اطلاع‌رسانی کشور، فرصتی برای سوءاستفاده رسانه‌های خارجی
قادر باستانی، پژوهشگر و مدرس حوزه رسانه درباره انتشار خبر تعداد کشته‌شدگان حوادث آبان ماه از سوی خبرگزاری رویترز به ایرناپلاس می‌گوید: کاری که خبرگزاری رویترز کرده است به کم‌کاری نظام اطلاع‌رسانی خود ما برمی‌گردد؛ به‌هرحال یک اتفاقی افتاده مانند آبان ماه ۹۸ که مهم‌ترین سوال این است که چند نفر در جریان این حادثه کشته‌شده‌اند؟ نظام اطلاع رسانی داخلی ما باید به مخاطب پاسخ دهد.
باستانی در ادامه بیان می‌کند: وقتی این اتفاق نمی‌افتد و منابع موثق مانند منابع بیمارستانی، سیاسی، امنیتی و سیاسی و وزارت کشور، اخبار آن را منتشر نمی‌کنند، دو اتفاق می‌افتد: یکی اینکه شایعه ایجاد می‌شود و دوم اینکه رسانه‌های بیرونی به دنبال آن می‌روند. شایعه هم زمانی منتشر می‌شود که سیستم رسمی کارش را درست انجام نمی‌دهد.
این مدرس حوزه رسانه می‌گوید: بحث ما این است که درواقع صرف‌نظر از اینکه ما این اقدام رویترز را نوعی کار سیاسی و جنگ روانی تلقی بکنیم، به لحاظ حرفه‌ای نباید این نقصان را داشته باشیم و رسانه ما باید اطلاعاتی را دراین‌باره به مخاطب ارائه دهد تا یک رسانه خارجی نتواند در این حیطه کار بکند.
او همچنین اضافه می‌کند:البته این خبرگزاری بارها خبرهای جعلی منتشر کرده است و خبرهای جعلی آن نیز کم نبوده اما این‌طور نیست که ما رویترز را در ردیف رسانه‌هایی قلمداد کنیم که خبر جعلی منتشر می‌کنند.
این مدرس حوزه ارتباطات معتقد است که این موضوع بیشتر ناشی از کم‌کاری نظام اطلاع‌رسانی ماست. به این معنی که صداوسیمای ما نتوانسته است مخاطب را قانع کند و از این فضا استفاده کند.
او همچنین در پاسخ به این پرسش که چقدر این اخبار موردپذیرش افکارعمومی داخلی و خارجی قرار می‌گیرد، توضیح می‌دهد: متأسفانه به میزان زیادی مورد باور قرار می‌گیرد و دلیل آن‌هم این است که مردم ما از رسانه‌های رسمی نمی‌توانند اطلاعات را به دست بیاورند. این مورد هم فقط به زمینه‌های سیاسی مربوط نمی‌شود درزمینه های غیرسیاسی مثل زلزله هم چنین مواردی وجود دارد که این نشان‌دهنده بی‌اعتمادی به‌نظام اطلاع‌رسانی است. یعنی هر موقع نظام اطلاع‌رسانی ما درباره یک موضوعی مطلبی گفته حتی مطالب غلوآمیز رسانه‌های خارجی مورد باور قرارگرفته و افکارعمومی آن را پذیرفته است.
نظر شما